Η επιβλητική αρχοντιά της Ερμούπολης και η ανόθευτη γοητεία της μεσαιωνικής Aνω Σύρας μοιάζουν βγαλμένες από τις πιο αγαπημένες μελωδίες της θάλασσας και του Μάρκου Βαμβακάρη· σαν αληθινή αρχόντισσα, η Σύρος εξακολουθεί να «διαφεντεύει» τις Κυκλάδες.
Είναι η καρδιά των Κυκλάδων, λόγω θέσης, φύσης και παράδοσης. Κι όμως, μοιάζει τόσο διαφορετική από τις γειτόνισσές της που νομίζεις πως αποτελεί μόνη της κάτι το ξεχωριστό. Και η Σύρος είναι όντως ξεχωριστή. Εδώ δεν θα δεις το συνηθισμένο λευκό και γαλάζιο κυκλαδίτικο χρώμα, εδώ τα χρώματα παίζουν σε όλο το μήκος της παλέτας, με την ώχρα να κυριαρχεί στην Ανω Σύρα και το σομόν να επικρατεί στην Ερμούπολη. Η γενέτειρα του «πατριάρχη» της λαϊκής μας μουσικής, του αξεπέραστου Μάρκου Βαμβακάρη, αλλά και προσωπικοτήτων όπως ο Μάνος Ελευθερίου, ο Δημήτρης Βικέλας και ο Γεώργιος Σουρής, μοιάζει σαν ένα παραμύθι όχι με δράκους και πριγκίπισσες αλλά με λαμπερό πολιτισμό και... γεύση από λουκούμι!
Συνοικία Βαπόρια.
Η πρωτεύουσα Ερμούπολη ήταν μέχρι πριν όχι πολλά χρόνια το οικονομικό και βιομηχανικό κέντρο ολόκληρου του Αιγαίου, όταν ακόμα ο Πειραιάς δεν ήταν παρά ένα μικρό ακόμη λιμάνι. Ηταν τα χρόνια που τα συριανά ναυπηγεία έχτιζαν εκατοντάδες καράβια που «έσκιζαν» τις θάλασσες όλου του κόσμου και οι βιοτεχνίες της Σύρας έφτιαχναν ονομαστά υφάσματα και υαλικά που έφταναν μέχρι την άλλη άκρη της υφηλίου.
Τι κι αν τα χρόνια της παντοκρατορίας έχουν περάσει; Η πόλη του Ερμή διατηρεί ακόμη και σήμερα τη φινέτσα της, και ο αέρας της αρχοντιάς της πνέει ακόμα δυνατά στα καλντερίμια της. Λίγο πιο πάνω, στα φιδογυριστά σοκάκια της Ανω Σύρου, ο χρόνος μοιάζει να σταματά και η ησυχία στις γειτονιές διακόπτεται κάπου κάπου μόνο από το γέλιο κάποιου ανωσυριανού που χωρατεύει με τον γείτονά του. Στη Σύρο, άλλωστε, η συνύπαρξη του διαφορετικού (;) δεν είναι πόθος αλλά ευτυχής πραγματικότητα, με καθολικούς και ορθόδοξους να συμβιώνουν αρμονικά και να μοιράζονται γιορτές, χαρές και λύπες. Οι δύο εκκλησιές που στεφανώνουν τους δύο λόφους πάνω από το λιμάνι, ο Σαν Τζώρτζης των καθολικών και η Ανάσταση των Ορθοδόξων, αποτελούν άλλωστε και το σήμα-καταθεθέν της Σύρου!
Το καλοκαίρι στη Σύρο «ντύνεται» με τις μελωδίες της όπερας, με το καθιερωμένο πια Φεστιβάλ Αιγαίου να αποτελεί πόλο έλξης για μουσικούς και τραγουδιστές από όλο τον κόσμο. Αλλά και η θάλασσα, από τον Αζόλιμνο και τη Βάρη μέχρι το Κίνι και τον Φοίνικα, με τις αμμουδερές παραλίες τους, δίνει το δικό της, έντονο χρώμα που δένει άψογα με την «αγριάδα» του βορινού τοπίου του νησιού, εκεί στο Σαν Μιχάλη και τον Κάμπο.
Η Ερμούπολη και η Ανω Σύρος όπως φαίνονται από το λιμάνι.
Ιστορική αναδρομή
Ακτινοβολία στους αιώνες
Η Σύρος «γεννήθηκε» όταν στο Αιγαίο μεσουρανούσε ο κυκλαδικός πολιτισμός, κάπου στην τρίτη χιλιετία π.Χ. Τότε βέβαια δεν υπήρχαν ούτε Ερμούπολη, ούτε Ανω Σύρος, ούτε Ντελαγκράτσια, και οι αρπιστές των κυκλαδικών ειδωλίων έπαιζαν άρπα και όχι μπουζούκι όπως πολύ αργότερα ο Μάρκος Βαμβακάρης.
Τα αρχαιολογικά ευρήματα στη Χαλανδριανή, με τους τάφους και τα ανέγγιχτα κτερίσματα, και το Καστρί με τον οχυρωμένο οικισμό μαρτυρούν το παρελθόν του νησιού που έκτοτε γνώρισε πολλούς κατακτητές και πέρασε από πολλά χέρια. Φοίνικες, Μινωίτες, Μυκηναίοι και Ιωνες φρόντισαν ο καθένας να κάνουν δική τους τη Σύρο, μέχρι που πέρασε στην κυριαρχία των Αθηναίων.
Το άγαλμα της γοργόνας που σώζει έναν ναυαγό κοσμεί την παραλία στο Κίνι.
Τα χρόνια, ή μάλλον οι αιώνες, πέρασαν γρήγορα και η Σύρος έφτασε σχεδόν να ερημώσει όταν οι πειρατές αλώνιζαν στο Αιγαίο, στον καιρό της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Οταν οι Βενετοί «καθάρισαν» τις θάλασσες, εγκαταστάθηκαν και εδώ και δημιούργησαν τον πρώτο αξιόλογο οικισμό του νησιού, την Ανω Σύρο. Εκεί χρονολογείται, κατά μία αρκετά πιθανή εκδοχή, και το γεγονός πως οι κάτοικοι ασπάστηκαν τον καθολικισμό που διατηρείται ακμαίος μέχρι σήμερα. Τρεις αιώνες αργότερα, ο Μπαρμπαρόσα «πάτησε» το νησί, η Σύρος ωστόσο κατάφερε να αποσπάσει μια σειρά από προνόμια, μεταξύ των οποίων και η θρησκευτική ελευθερία, που έμελλε να αποτελέσουν κινητήριο μοχλό ανάπτυξης.
Η Επανάσταση του 1821 είναι σημείο-καμπή για τη Σύρο. Οταν οι Οθωμανοί κατέστρεψαν τη Χίο και τα Ψαρά, ως αντίποινα στην επαναστατική δράση των Ελλήνων, εκατοντάδες άνθρωποι ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στη Σύρο, που βρήκαν εδώ την ασφάλεια που εξασφάλιζαν τα παλαιά προνόμια. Οι πρόσφυγες έφτιαξαν τα σπίτια τους στους πρόποδες της Ανω Σύρου και έτσι, σιγά σιγά, δημιουργήθηκε η Ερμούπολη, κράμα ανθρώπων κυνηγημένων αλλά εργατικών και φιλότιμων.
Το άγαλμα του Ανδρέα Μιαούλη στέκει μπροστά στο Δημαρχιακό Μέγαρο.
Οταν πια το ελληνικό κράτος έγινε πραγματικότητα, το 1830, η Ερμούπολη άρχισε να απογειώνεται. Ο πληθυσμός έφτασε τους 20.000 και η πόλη του Ερμή έγινε το μεγαλύτερο βιομηχανικό, οικονομικό και εμπορικό κέντρο της τότε Ελλάδας αλλά και ολόκληρου του Αιγαίου, με την εξαίρεση βέβαια της Σμύρνης.
Η κλωστοϋφαντουργία, η υαλουργία, το εμπόριο έφεραν πλούτο στο νησί, καθιστώντας το ένα σπουδαίο κοσμοπολίτικο κέντρο. Το 1861 φτιάχτηκαν και τα ναυπηγεία, που έχτιζαν πλοία με πρωτοφανείς ρυθμούς, για τα δεδομένα της εποχής. Παράλληλα, η πνευματική ζωή της Ερμούπολης άρχισε κι αυτή να ακτινοβολεί: εδώ μάλιστα φτιάχτηκε το πρώτο Γυμνάσιο της χώρας, από όπου αποφοίτησε κάποτε και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, καθώς και το πρώτο νοσοκομείο της ελεύθερης Ελλάδας.
Το πέτρινο λιοντάρι του Αγίου Νικολάου, φόρος τιμής στους άταφους αγωνιστές.
Το οικονομικό θαύμα της Σύρου άρχισε να υποχωρεί τον 20ό αι. όταν πολλοί έμποροι και βιομήχανοι μετέφεραν την έδρα των δραστηριοτήτων τους στην Αθήνα και τον Πειραιά, που πήρε πια και τα ηνία στο Αιγαίο. Κι αν έχασε, ωστόσο, την πρωτοκαθεδρία, δεν έχασε ποτέ την αρχοντιά και τον χαρακτήρα της. Πρωτεύουσα σήμερα των Κυκλάδων και έδρα Μητρόπολης, η Σύρος εξακολουθεί να δημιουργεί, να εμπνέει και να δίνει το δικό της, ιδιαίτερο χρώμα στο Αιγαίο.
Διάσημα τέκνα
Τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν την ιστορία της Σύρου.
Ερμούπολη
Λαμπερή αριστοκράτισσα
Η πόλη του Ερμή, η πρωτεύουσα των Κυκλάδων, η κυρά του Αιγαίου, το άλλοτε οικονομικό κέντρο μιας ολόκληρης χώρας, η πόλη της νεολαίας και των φοιτητών, που μοσχομυρίζει λουκούμι και μέλι· η Ερμούπολη έχει κερδίσει ένα σωρό χαρακτηρισμούς, όλοι σωστοί μα ελλιπείς. Γιατί η πόλη αυτή είναι όλα αυτά μαζί και ακόμα περισσότερο, μια πόλη λαμπερή και αρχοντική, με εντυπωσιακή αρχιτεκτονική, έντονη πολιτιστική ζωή αλλά και νυχτερινή διασκέδαση. Η εικόνα του λιμανιού της, με τους δυο λόφους, την Ανω Σύρο και το Δήλι, να ορθώνονται ο ένας απέναντι στον άλλον, ακούραστοι φρουροί, είναι από τις πιο εμβληματικές των Κυκλάδων, και έχει στολίσει αμέτρητες αιγαιοπελαγίτικες καρτ-ποστάλ· αλλά και αξέχαστες αναμνήσεις καλοκαιρινών διακοπών.
Το λιμάνι της Ερμούπολης είναι από τα μεγαλύτερα σ' ολόκληρο το Αιγαίο. Ετσι έπρεπε να είναι άλλωστε, καθώς κάποτε εξυπηρετούσε αμέτρητα καράβια που ξεκινούσαν από τη Σύρο για να μεταφέρουν τα αγαθά του νησιού -και όχι μόνο- στα πέρατα της γης. Η προκυμαία της είναι γεμάτη μαγαζιά για όλα τα γούστα και «στέκια» για όλες τις ηλικίες. Ουζερί, μεζεδοπωλείο, ταβέρνες, καφετέριες, καταστήματα με παραδοσιακά, συριανά προϊόντα και αναμνηστικά, αλλά και μπαράκια με ό,τι μουσική σας αρέσει και για όλες τις ώρες της μέρας -και της νύχτας-, όλα απλώνονται από τη μια άκρη του λιμανιού, από το Νεώριο, μέχρι και την άλλη άκρη, στο Νησάκι, εκεί όπου δεσπόζουν το Τελωνείο και οι Αποθήκες Διαμετακομίσεως. Το Νησάκι, μάλιστα, ονομάστηκε έτσι γιατί κάποτε ήταν όντως νησί, πριν ενωθεί με τα χρόνια με τη στεριά και αποτελέσει προέκταση της προκυμαίας. Εδώ θα συναντήσετε και πολλούς φοιτητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου, που με τη ζωηρή παρουσία τους και την έντονη δράση τους δίνουν πνοή στη Σύρο.
Ο τρούλος του Αγίου Νικολάου, στα Βαπόρια, και στο βάθος το Νεώριο.
Στο κτήριο του Τελωνείου στεγάζεται και η Πινακοθήκη των Κυκλάδων, ενώ εδώ βρίσκεται και το δημοτικό πάρκινγκ όπου μπορείτε να αφήσετε ελεύθερα το αυτοκίνητό σας. Αυτό, άλλωστε, είναι και ένα από τα θέματα της Ερμούπολης, η κυκλοφορία μέσα στην πόλη και η στάθμευση. Για να είστε προετοιμασμένοι, σας λέμε ότι η Ερμούπολη στο εσωτερικό της δεν έχει δρόμους, παρά μόνο τους κεντρικούς που διασχίζουν τις συνοικίες της Αγοράς, των Ψαριανών και φτάνουν μέχρι τα Βαπόρια. Ετοιμαστείτε, λοιπόν, για μπόλικο περπάτημα, που πιστέψτε μας, θα είναι για καλό!
Στη μέση της προκυμαίας, εκεί που στέκει το σεμνό μνημείο της Εθνικής Αντίστασης, στρίβουμε δεξιά, προς το ιστορικό κέντρο της πόλης. Μεμιάς, το επιβλητικό Δημαρχείο αιχμαλωτίζει το βλέμμα και η φωτογραφική μηχανή παίρνει φωτιά. Φτιαγμένο διά χειρός και... σχεδίου Ερνέστου Τσίλερ, το δημαρχείο είναι το καλύτερο από τα πολλά δείγματα εκθαμβωτικής νεοκλασικής αρχιτεκτονικής της Ερμούπολης. Με τα πολυφωτογραφημένα σκαλοπάτια του, την πλούσια εσωτερική διακόσμηση, τις εξαιρετικές τοιχογραφίες και τα γλυπτά που στολίζουν το αίθριο, είναι ένας αληθινός θησαυρός για την πόλη. Οπως και η μεγάλη πλατεία όπου βρίσκεται, η πλατεία Μιαούλη, με τον ανδριάντα του αγωνιστή να δεσπόζει στο κέντρο της, τη μαρμάρινη εξέδρα της φιλαρμονικής, τους φοίνικες και τα στιλάτα καφέ στη στοά, αυτονόητο σημείο συγκέντρωσης για ντόπιους και επισκέπτες.
Η οδός Ελευθερίου Βενιζέλου, με το Δημαρχείο και στο βάθος το Δήλι με την εκκλησία της Ανάστασης στην κορφή του.
Οποια κατεύθυνση και να πάρετε από εδώ, είτε αριστερά προς Μεταμόρφωση και Ψαριανά είτε δεξιά προς την αριστοκρατική συνοικία Βαπόρια είτε προς την Αγορά, θα βγείτε κερδισμένοι. Η τελευταία συγκεντρώνει στους δρόμους Θυμάτων Σπερχειού, Πρωτοπαπαδάκη και Σταμάτη Πρωίου ένα σωρό καταστήματα για ό,τι ψώνια βάλει ο νους σας, ενώ τα Βαπόρια εντυπωσιάζουν με το πλήθος των αρχοντικών τους. Εδώ έχτισαν κάποτε τα σπίτια τους οι προύχοντες της τοπικής κοινωνίας, έμποροι και ναυτικοί, και προσπάθησαν να τους δώσουν την όψη των καραβιών, εξ ου και η ονομασία της περιοχής.
Στα Βαπόρια ξεχωρίζει από μακριά ο μπλε τρούλος του Αγίου Νικολάου του Πλούσιου, που φτιάχτηκε από τις δωρεές των τοπικών αρχόντων. Στον περίβολό του θα δείτε το πέτρινο λιοντάρι, μνημείο για τους άταφους αγωνιστές της Ελλάδας. Από την άλλη μεριά, ένας περίπατος στα δρομάκια της Μεταμόρφωσης και των Ψαριανών θα σας χαρίσει πλήθος εικόνων από την εποχή του ρομαντικού κλασικισμού, με πολλά πανέμορφα σπίτια με σκαλιστές προσόψεις και περίτεχνα στολίδια. Στη Μεταμόρφωση θα δείτε και τον ομώνυμο ναό, η παλιότερη ορθόδοξη εκκλησία της Σύρου, ενώ λίγο παραπέρα, στα Ψαριανά, θα δείτε και την Κοίμηση, όπου φυλάσσεται ένας πραγματικός θησαυρός, μια αυθεντική εικόνα της Παναγίας φτιαγμένη από τον ίδιο τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο! Δίπλα ακριβώς στην εκκλησία, σαν μια απρόβλεπτη συνύπαρξη του επουράνιου με το γήινο, βρίσκεται και το καζίνο της Σύρου. Αν νιώθετε τυχεροί επισκεφθείτε το και παίξτε ανέμελα στα τραπέζια του (λειτουργεί όλο το 24ωρο με τα τραπέζια να ξεκινούν στις 20:00).
Η εντυπωσιακή θολωτή οροφή του θεάτρου Απόλλων.
Για το τέλος, κρατήστε -ίσως- το καλύτερο: ανεβείτε μέχρι την κορφή του λόφου Δήλι, εκεί όπου βρίσκεται η ορθόδοξη εκκλησία της Ανάστασης και από εκεί ψηλά θα απολαύσετε μαγευτική θέα, με την Ανω Σύρο απέναντι και όλη την Ερμούπολη να απλώνεται στα πόδια σας...
Ο θρύλος του φάρου
Στο Γαϊδουρονήσι, το μικρό νησάκι μπροστά από το λιμάνι, ορθώνεται ο φάρος της Ερμούπολης, έργο του 19ου αι. Το ύψος του φτάνει τα 29,5 μέτρα, ίσως υπερβολικό αν σκεφτεί κανείς πως πρόκειται για φάρο λιμανιού και όχι ακρωτηρίου. Ηταν ο πρώτος φάρος στο Αιγαίο με περιστρεφόμενο μηχανισμό ενώ στη βάση του υπάρχει ακόμα το φαρόσπιτο, η κατοικία του φύλακα, που δεν χρησιμοποιείται πια. Λένε μάλιστα, πως το ύψος του φάρου είχε τόσο πολύ εξάψει τη λαϊκή φαντασία, ώστε έλεγαν πως το φως του διακρινόταν μέχρι τα μικρασιατικά παράλια!
Ο διευθυντής ορχήστρας Πίτερ Τιμπόρις, "ψυχή" του Φεστιβάλ Αιγαίου.
Δια χειρός Ελ Γκρέκο
Καθαρά Δευτέρα, 1983· ο αρχαιολόγος και βυζαντινολόγος Γιώργος Μαστορόπουλος έχει έρθει στον ναό της Κοίμησης, στη Σύρο για να μελετήσει τα πολύτιμα κειμήλια που έφεραν πριν από χρόνια Ψαριανοί πρόσφυγες και φυλάσσονται ακόμα στον ναό. Αυτό που θα ανακαλύψει όμως ξεπερνά και τα πιο τρελά του όνειρα. Βλέποντας την εικόνα της Κοίμησης, μέσα στο ξύλινο κουβούκλιό της, διακρίνει με το έμπειρο μάτι του πως κάτι κρύβει. Με τη βοήθεια του παπα-Κώστα, του μέχρι και σήμερα εφημέριου του ναού, σηκώνει το γυάλινο τζάμι πάνω από την εικόνα και αρχίζει με προσοχή να την επεξεργάζεται. Η εικόνα είναι μαυρισμένη από τον καιρό και μόνο η φιγούρα της Παναγίας διακρίνεται καθαρά, επενδυμένη με ασήμι. Και σε λίγο, τι έκπληξη! Στο κάτω μέρος της εικόνας αποκαλύπτεται η υπογραφή του ζωγράφου: Δομήνικος Θεοτοκόπουλος! Η συγκίνηση της στιγμής δεν περιγράφεται με λόγια. Περίπου δυόμισι χρόνια κράτησε ο καθαρισμός της εικόνας στην Αθήνα, για να επιστρέψει στη Σύρο το 1986. Η Κοίμηση της Θεοτόκου είναι από τα έργα της πρώιμης ηλικίας του Ελ Γκρέκο, όταν ο μετέπειτα κορυφαίος ζωγράφος ήταν 19 έως 22 ετών, ήδη όμως αρκετά καταρτισμένος στη βυζαντινή αγιογραφία. Οταν δείτε την εικόνα στον πρόναο της εκκλησίας, ζητήστε από τον παπα-Κώστα να σας διηγηθεί την ιστορία της με τον δικό του, κατανυκτικό τρόπο.
Πανοραμική άποψη της Ανω Σύρου, με τον Σαν Τζώρτζη στην κορυφή του λόφου.
Θέατρο Απόλλων
Το στολίδι της Ερμούπολης
Αν η Ερμούπολη είναι η αρχόντισσα του Αιγαίου, το θέατρο «Απόλλων» είναι σίγουρα το ακριβότερο πετράδι που στολίζει το στέμμα της. Αδελφικά δεμένο με τη νεότερη ιστορία της Σύρου και επίκεντρο κάθε πολιτιστικής δραστηριότητας στο νησί, το θέατρο εντυπωσιάζει με την εσωτερική του αρχιτεκτονική αλλά και με τον πλούτο των παραστάσεων που κατά καιρούς «παρήλασαν» από τη σκηνή του. Οι μεγαλύτεροι ελληνικοί και ιταλικοί (κυρίως) λυρικοί και μελοδραματικοί θίασοι έχουν περάσει από τον Απόλλωνα, ενώ τα τελευταία χρόνια φιλοξενείται εδώ και το περίφημο Διεθνές Φεστιβάλ Αιγαίου.
Η φιγούρα του Μάρκου δεσπόζει στην ταβέρνα του Λιλή.
Αν και εξωτερικά δεν... γεμίζει το μάτι, το εσωτερικό του Απόλλωνα είναι πραγματικά εντυπωσιακό. Μπορεί να μην είναι «μικρογραφία της Σκάλας του Μιλάνου», όπως λέγεται, είναι ωστόσο κάτι παραπάνω: η αρχιτεκτονική του έχει κινηθεί σε ιταλικά πρότυπα, αξιοποιώντας διαφορετικά στοιχεία από τη Σκάλα του Μιλάνου, το θέατρο San Carlo της Νάπολης, το Teatro della Pergola της Φλωρεντίας και το Ακαδημαϊκό θέατρο στο Castelfranco, κοντά στο Τρεβίζο. Διαφορετική νότα αποτελεί η εκπληκτική θολωτή οροφή, που ακολουθεί γαλλικά πρότυπα και απεικονίζει τις μορφές τριών τραγικών συγγραφέων αλλά και του Δάντη, του Βέρντι και άλλων μουσουργών.
Το θέατρο «γεννήθηκε» από την έντονη ανάγκη των Συριανών να στεγάσουν τις καλλιτεχνικές ανησυχίες της εποχής: βρισκόμαστε στα 1861 και ο τότε Δήμος Σύρου εγκρίνει την ανέγερση του θεάτρου, όχι ασφαλώς χωρίς αντιδράσεις και διαμαρτυρίες, από πολλούς που τόνιζαν το περιττό της υπόθεσης. Το ελληνικό κράτος, άλλωστε, μετρούσε μόλις τέσσερις δεκαετίες ζωής και χρήματα για σκόρπισμα δεν υπήρχαν.
Ο καθολικός ναός της Παναγίας του Καρμήλου.
Το θέατρο, ωστόσο, ξεκίνησε να κατασκευάζεται, πάνω σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Pietro Sambo, και έναν χρόνο αργότερα, στα τέλη του 1862 έμπαιναν οι τελευταίες πινελιές. Ούτε όμως και στα εγκαίνια έλειψαν οι αντιδράσεις από τους πολέμιους του έργου: καθώς και οι τέσσερις πρώτες παραστάσεις ήταν από ιταλικούς θιάσους πολλοί ήταν εκείνοι που έλεγαν πως το θέατρο μάλλον φτιάχτηκε για τους ξένους. Επρεπε να φτάσει το 1866 για να ανεβούν οι πρώτες ελληνικές παραστάσεις και να σιγήσουν οι αντιρρήσεις...
Στα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου το θέατρο έκλεισε, έπειτα έγινε κινηματογράφος και άρχισε να χάνει το σφρίγος του· στο σανίδι του, ωστόσο, έδωσε την τελευταία της παράσταση στις 24 Μαρτίου 1953 η θρυλική Μαρίκα Κοτοπούλη. Τα επόμενα χρόνια το θέατρο υπέφερε πολύ από προβλήματα στατικότητας και γνώρισε απανωτές επισκευές, με την τελευταία να ολοκληρώνεται πριν από λίγα χρόνια. Γνώρισε, ωστόσο, και «ηρωικές» στιγμές, με τοπικές ομάδες να δίνουν θεατρικές παραστάσεις στην τσιμεντένια σκηνή του, προκειμένου να κινήσουν το ενδιαφέρον του κοινού. Σήμερα μπορείτε να επισκεφτείτε το θέατρο ακόμη και όταν δεν υπάρχει παράσταση, και να ξεναγηθείτε στους εντυπωσιακούς χώρους του.
Στα γραφικά, λιθόστρωτα σοκάκια της Ανω Σύρου.
Φεστιβάλ Αιγαίου
«Να γίνει η Σύρος το Σάλτσμπουργκ του Αιγαίου»
Είναι το πιο λαμπρό αστέρι στον πολιτιστικό ουρανό της Σύρου. Το Διεθνές Φεστιβάλ Αιγαίου ξεκίνησε από μια ιδέα του Ελληνοαμερικανού διευθυντή ορχήστρας Πίτερ Τιμπόρις, και σήμερα έχει εξελιχτεί σε έναν από τους πλέον σημαντικούς και καθιερωμένους καλλιτεχνικούς θεσμούς του καλοκαιριού. Με έμφαση στο λυρικό τραγούδι και τη χορωδιακή μουσική, παραστάσεις όπερας, συναυλίες κλασικής μουσικής, θέατρο, χορό και άλλες δραστηριότητες, με τη συμμετοχή καλλιτεχνών που ακτινοβολούν στο παγκόσμιο μουσικό στερέωμα και τις μεγαλύτερες όπερες του κόσμου. Ονόματα όπως οι μέτζο σοπράνο Τζένιφερ Λάρμορ και Κάρλα Ντιρλίκοφ, ο τενόρος της Metropolitan Opera Ραούλ Μέλο και ο Στάνλι Ντράκερ, πρώτος κλαρινετίστας στη διάσημη αμερικανική ορχήστρα New York Philarmonic, είναι μερικά μόνο από τα λαμπερά ονόματα που έχει φιλοξενήσει κατά καιρούς το Φεστιβάλ.
Η αρχή έγινε το 2000, ως εκπαιδευτικό πρόγραμμα, όταν ο Πίτερ Τιμπόρις προσκάλεσε περίπου 50 ταλαντούχους τραγουδιστές όπερας από την Ευρώπη και την Αμερική προκειμένου να δουλέψουν σε μουσικά εργαστήρια στην Ελλάδα, παράλληλα με επαγγελματικές εμφανίσεις στα νησιά του Αιγαίου. Το 2005 το Φεστιβάλ απέκτησε τη μόνιμη στέγη του στην Ερμούπολη, και δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερο σπίτι από το θέατρο «Απόλλων». Εκτοτε, με διερευνητικά αλλά σταθερά βήματα το Φεστιβάλ άρχισε τη νέα του διαδρομή από τη Σύρο. Μόλις πέρσι, μάλιστα, το 2011 το Φεστιβάλ τιμήθηκε από την Ενωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών για την επιτυχημένη παρουσίαση της -ομολογουμένως απαιτητικής- όπερας «Τραβιάτα» αλλά και για τη γενικότερη συνεισφορά του στη συνέχιση της μουσικής πολιτισμικής παράδοσης της Σύρου του 19ου αιώνα.
Ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης στο λιμάνι της Ερμούπολης.
Στόχος πλέον του Διεθνούς Φεστιβάλ Αιγαίου είναι να συνεχίσει και να αναπτύξει τη μέχρι στιγμής συνεπή του πορεία που πατάει στο τρίπτυχο: κλασικά έργα-διεθνές καστ-εκπαιδευτικό πρόγραμμα και να καθιερωθεί η Σύρος ως σημαντικός πολιτιστικός προορισμός στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Η φιλοδοξία του Πίτερ Τιμπόρις από την αρχή της γέννησης του Φεστιβάλ ήταν ότι η Σύρος είχε τη δυνατότητα να γίνει ένα μικρό «Σάλτσμπουργκ του Αιγαίου», γνωρίζοντας, βέβαια, ότι απαιτείται χρόνος, συνέπεια, όραμα και επιμονή για ένα τέτοιο εγχείρημα. Πόσο μάλιστα σήμερα, που ο πολιτισμός αιμορραγεί μαζί με όλη την κοινωνία και στηρίζεται πλέον μόνο στη θέληση και την επιμονή χαρισματικών ανθρώπων· και από αυτούς τους τελευταίους η Σύρος έχει περίσσευμα.
Συγκέντρωση από τους Κύκλους μελέτης της Αγίας Γραφής που διοργανώνει η Ιερά Μητρόπολη.
Ποιος είναι ο Πίτερ Τιμπόρις
Η ψυχή του Φεστιβάλ Αιγαίου είναι ασφαλώς ο καλλιτεχνικός διευθυντής του, ο Πίτερ Τιμπόρις. Με ξεχωριστή παρουσία στο διεθνές μουσικό στερέωμα, επιτυχημένος διευθυντής ορχήστρας και διευθυντής καινοτόμων μουσικών οργανισμών, ο Τιμπόρις είναι μόνιμος συνεργάτης των δύο πιο φημισμένων αιθουσών της Νέας Υόρκης, το Carnegie Hall και το Weill Recital Hall. Εκανε το ντεμπούτο του στη Νέα Υόρκη το 1984 διευθύνοντας την American Symphony Orchestra στο Lincoln Center και το ευρωπαϊκό του ντεμπούτο το 1985 στο Ντουμπρόβνικ. Εχει διευθύνει περισσότερες από 250 συναυλίες στις ΗΠΑ (με την American Symphony Orchestra και τη Manhattan Philharmonic), Μεξικό και Ευρώπη, ανάμεσα στις οποίες περισσότερες από 60 εμφανίσεις στο Carnegie Hall. Εχει συνεργαστεί με ορχήστρες όπως οι Royal Philharmonic και Philharmonia του Λονδίνου, Κρατική Ορχήστρα του Ανόβερο και Niedersachsische Orchester (Γερμανία) και γενικά τις περισσότερες από τις κορυφαίες ορχήστρες παγκοσμίως. Το ρεπερτόριό του απαρτίζεται από 150 έργα ορχηστρικά, χορωδιακά και όπερες, ενώ ασχολείται εντατικά και με τη μουσική παραγωγή ιδρύοντας την ανεξάρτητη εταιρεία παραγωγής MidAmerica Productions, Inc., το 1984.
Δεκάδες παιδιά στη Σύρο συμμετέχουν στα κατηχητικά σχολεία της Μητρόπολης.
Ανω Σύρος
Μεσαιωνική περιπέτεια
Δύο μόλις βήματα από τους πολυσύχναστους δρόμους της Ερμούπολης, απλώνεται νωχελικά ο μεσαιωνικός οικισμός της Ανω Σύρου. Ντυμένη στο χρώμα της ώχρας, η Ανω Σύρα είναι ένας άλλος, μαγικός κόσμος, που ζει και κινείται στους δικούς του, πιο αργούς και μετρημένους ρυθμούς, σαν να ανεβαίνει με κόπο ένα ένα τα αμέτρητα σκαλοπάτια του οικισμού.
Τα λαβυρινθώδη καλντερίμια της κρύβουν εκπλήξεις σε κάθε γωνιά τους και σε καλούν να τα περπατήσεις σπιθαμή προς σπιθαμή, μα για να τα γνωρίσεις πρέπει να κοπιάσεις: εδώ πρέπει να έχεις υπομονή, ο τόπος δεν αστειεύεται, κι όπως λένε κάποιοι εδώ «όταν ανεβαίνεις ιδρώνεις, κι όταν κατεβαίνεις σε πιάνουν τα γόνατα», εννοώντας τα άπειρα σκαλιά. Με αψιδωτές καμάρες, πύλες και στενούς δρόμους, η Ανω Σύρα μοιάζει -και είναι- ένα αληθινό φρούριο: αυτός ήταν άλλωστε και ο σκοπός των Ενετών που την έχτισαν τον 8ο αι., προκειμένου να αποκρούσουν αποτελεσματικά τις συχνές επιδρομές των πειρατών. Κι αν σήμερα οι πειρατές έχουν περάσει πια στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, η Ανω Σύρος εξακολουθεί να ατενίζει σιωπηλή τη θάλασσα και να ακολουθεί τους δικούς της κανόνες. Ο χρόνος άλλωστε είναι κάτι το σχετικό εδώ.
Ο Μητροπολίτης Δωρόθεος σε σκάφος του Λιμενικού Σώματος.
Θα φτάσετε, λοιπόν, με το αυτοκίνητό σας μέχρι κάποια από τις εισόδους του οικισμού, την Πορτάρα, το Επάνω Τέρμα ή την Καμάρα και από εκεί να ξεκινήσετε το σεργιάνι. Θα δείτε πως στα δρομάκια δεν υπάρχει το παραμικρό σκουπιδάκι, η παραμικρή παραφωνία που θα χαλάει τον γραφικό χαρακτήρα του χωριού.
Ετσι έχουν μάθει οι Ανωσυριανοί, να φροντίζουν το σπίτι τους, το σπίτι του δίπλα, τη γειτονιά τους. Αλλά και να εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον, τόσο που να αφήνουν τα κλειδιά πάνω στην πόρτα του σπιτιού τους. Θυμάστε πότε ήταν η τελευταία φορά που είδατε κάτι αντίστοιχο στην Αθήνα;
Eνας μικρός Συριανός χτυπάει την καμπάνα σε ένα ξωκλήσσι, υπό το επιδοκιμαστικό βλέμμα του Δωρόθεου.
Η μέρα που έβρεξε μάρμαρο...
Αν η Ανω Σύρος είναι πριγκίπισσα, το στέμμα της είναι ασφαλώς ο Σαν Τζώρτζης, ο μητροπολιτικός καθολικός ναός που στεφανώνει τον λόφο, καμάρι και καύχημα των καθολικών του νησιού. Χτίστηκε τον 12ο αι. και ήταν ανοιχτός μέχρι και πριν από λίγο καιρό, όταν άρχισαν οι εκτεταμένες εργασίες ανακαίνισης που αναμένεται να διαρκέσουν έως και δύο χρόνια. Αφορμή, μάλιστα, για την έναρξη των εργασιών ήταν ένας... κεραυνός που πριν από κάποιες εβδομάδες έπεσε στον σταυρό της εκκλησίας, καίγοντας όλες τις ηλεκτρονικές συσκευές της περιοχής και εκτοξεύοντας κομμάτια μάρμαρου σε απόσταση δεκάδων μέτρων! Μέχρι να ανοίξει τις πύλες του ο Σαν Τζώρτζης, η λειτουργία τελείται στον ναό της Παναγίας του Καρμήλου, που ανήκει στη Μονή των Ιησουιτών. Λίγο παραπέρα βρίσκεται και το μοναστήρι των Καπουτσίνων, με τον ναό του Αγίου Ιωάννη ενώ κατηφορίζοντας προς την Πιάτσα, τον κεντρικότερο δρόμο της Ανω Σύρου, θα δείτε και τις δύο ορθόδοξες εκκλησιές στο λόφο, την Αγία Τριάδα και τον Αγιο Νικόλαο τον Φτωχό.
Aφθονες είναι οι πολιτιστικές δραστηριότητες και οι εκθέσεις υπό την αιγίδα της Μητρόπολης. Εδώ στιγμιότυπο από έκθεση αγιογραφίας.
Στην ταβέρνα του Λιλή
Είναι η πιο ιστορική ταβέρνα όχι μόνο της Ανω Σύρου μα και ολόκληρου του νησιού. Ο Λιλής, ή Λεονάρδος Ρούσσος, έφτιαξε το θρυλικό Κατώγι του στις αρχές του '50 και λίγο αργότερα, το 1953, είχε την τύχη να φιλοξενήσει και τον ίδιο τον Μάρκο Βαμβακάρη, που με τις πενιές του έκανε το όνομα του μαγαζιού να περάσει τα σύνορα της Σύρου. Οι ιστορίες που θα σας διηγηθεί ο Λεονάρδος ή ο συνονόματος εγγονός του, είναι πραγματικά απίστευτες, όπως εκείνη του φανατικού θαυμαστή του Βαμβακάρη που προκειμένου να τον δει να παίζει στο μαγαζί, δεν δίστασε να πουλήσει τον γάιδαρό του, το εργαλείο με το οποίο κέρδιζε το ψωμί του.
Το σακάκι του Μάρκου Βαμβακάρη, τα ρούχα του, τα παπούτσια του και ένα σωρό ακόμη προσωπικά του αντικείμενα φυλάσσονται στο μουσείο που η Ανω Σύρος αφιέρωσε στον μεγάλο της συνθέτη.
ΔΩΡΟΘΕΟΣ Β'
«Με πνεύμα αγάπης και κατανόησης»
Κύτταρο ζωντάνιας και δραστηριότητας, η Ορθόδοξη Ιερά Μητρόπολη της Σύρου διακρίνεται για το πλούσιο έργο της στα δώδεκα νησιά που υπάγονται στην ποιμαντική της αρμοδιότητα, από τη Σύρο μέχρι τη Φολέγανδρο. Ποιμενάρχης είναι ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης κ. Δωρόθεος Β' που εξηγεί το έργο της Ι.Μ., περιγράφει τις σχέσεις με τους καθολικούς χριστιανούς στη Σύρο αλλά και μοιράζεται ένα όνειρο που θα ήθελε να δει να γίνεται πραγματικότητα
Σεβασμιότατε, περιγράψτε μας τη σημερινή θρησκευτική πραγματικότητα στη Σύρο με τη συνύπαρξη των δύο χριστιανικών δογμάτων, το ορθόδοξο και το καθολικό:
Εχουμε την ευτυχία να διανύουμε μια περίοδο αρμονίας και συνεργασίας, όπου οι παλαιότερες έχθρες και έριδες μεταξύ των χριστιανών των δύο Εκκλησιών να έχουν εξαφανιστεί και ουσιαστικά να μην υφίστανται. Αν στο παρελθόν υπήρξαν περίοδοι με τεταμένες σχέσεις, για διάφορους λόγους, σήμερα έχουμε καταφέρει, με κοινή προσπάθεια, να πορευόμαστε με πνεύμα αγάπης, συνεργασίας, κατανοήσεως. Τα θέματα Πίστεως, βέβαια, ορίζονται πάντοτε από διαχριστιανικό διάλογο και τις Συνοδικές αποφάσεις, πράγματα ωστόσο που πριν δεν γίνονταν, σήμερα μπορούν και γίνονται, και αυτή η προσέγγιση δείχνει πως η Εκκλησία δεν διστάζει να προσεγγίζει όλους τους ανθρώπους, να τους αγαπά και να αποτελεί ένα φως μέσα στον κόσμο. Πολύ περισσότερο, μάλιστα, σε μια εποχή που ο αποχριστιανισμός επιχειρείται από όλα τα σημεία του ορίζοντος, και επιβάλλεται περισσότερο από κάθε άλλη φορά οι χριστιανικές εκκλησίες να είναι πάρα πολύ κοντά. Αυτή την προσέγγιση την έχουμε επιτύχει και πιστεύω πως θα έχουμε να δώσουμε καλό λόγο στον Θεό.
Είναι αλήθεια βέβαια πως γι΄ αυτήν ακριβώς την προσπάθεια έχω παρεξηγηθεί πολλές φορές από ανθρώπους που δεν γνωρίζουν την πραγματικότητα και το κοινωνικό γίγνεσθαι της Σύρου και εκφράζουν δισταγμούς σχετικά με έργα της Μητρόπολης. Εμείς, κρατούμε την παράδοσή μας, είμαστε αρκετά αυστηροί στις αρχές της ορθοδόξου παραδόσεώς μας, μα συγχρόνως αγαπούμε τους ανθρώπους και συνδιαλεγόμαστε μαζί τους.
Πηγαίνω στις εκκλησίες και τις εορτές των αδελφών καθολικών και τους απευθύνω ευχές μέσα από την καρδιά μου, και φυσικά συμβαίνει και το αντίστροφο, με καθολικούς κληρικούς να έρχονται στους δικούς μας ναούς και τις εορτές. Αυτό, κάποιες φορές έχει παρεξηγηθεί, πιστεύω εντούτοις πως θα ήταν Θεού θέλημα να συνδιαλέγεται όλος ο κόσμος με ανθρώπους με τους οποίους έχει διαφορετική άποψη, σε οποιοδήποτε επίπεδο, μέσα σε πνεύμα αγάπης. Αν γινόταν κάτι τέτοιο, θα βλέπατε πως σε πολλά πράγματα θα είχαν ξεπεραστεί και δυσκολίες και εμπόδια στην καθημερινότητά μας.
Η προτομή του Μάρκου στην ομώνυμη πλατεία, λίγα βήματα μακρύτερα από το μουσείο του.
Το έργο της Μητρόπολης Σύρου είναι αρκετά πλούσιο και πολυσχιδές. Πείτε μας δυο λόγια γι' αυτό.
Η Ιερά Μητρόπολη Σύρου είναι μια δυσκολοποίμαντη, δυσκολοδιοίκητη και δυσκολοπεριόδευτη μητρόπολη. Το κάθε νησί έχει απαιτήσεις, μολαταύτα προσπαθούμε σε όλη τη Μητρόπολη να ασκούμε μια τέτοια ποιμαντική δραστηριότητα που να αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπους και όλες τις πλευρές της καθημερινότητας.
Εχουμε συστήσει ένα πρόγραμμα με το οποίο κάθε μήνα σιτίζουμε περίπου 300 οικογένειες και στα δώδεκα νησιά. Διατηρούμε ένα γηροκομείο, παιδικό σταθμό, που ονομάζεται «Στην παλάμη του Θεού» και νηπιαγωγείο στη Σύρο, όπου φέτος φοιτούν περίπου 95 παιδιά, κυρίως παιδιά εργαζομένων οικογενειών. Προσπαθούμε δε η συνεισφορά των γονέων να είναι όσο το δυνατόν χαμηλότερη, μια και σκοπός μας δεν είναι ασφαλώς το να βγει κάποιο κέρδος, πρόκειται άλλωστε για μη κερδοσκοπικές πρωτοβουλίες. Λειτουργεί επίσης εκκλησιαστικό βιβλιοπωλείο στην Ερμούπολη, η «Θεογνωσία», κέντρο μέριμνας για την οικογένεια, καθώς και πνευματική και ψυχολογική υποστήριξη σε ανθρώπους που την έχουν ανάγκη. Εχουμε επίσης τον ραδιοφωνικό μας σταθμό που κάνει σύζευξη με τον αντίστοιχο της Εκκλησίας διατηρώντας παράλληλα και δικό του τετράωρο πρόγραμμα σε ημερήσια βάση. Να τονίσω ακόμη πως οι τοπικοί τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί και ιστοσελίδες έχουν αγκαλιάσει με πολλή αγάπη τη δράση μας.
Ενα παλιό μπαρμπέρικο σε πλήρη... εξάρτυση, στην Εκθεση Επαγγελμάτων.
Εχουμε συστήσει Πνευματικά Κέντρα στη Σύρο, στη Σέριφο, στην Τήνο, που επιτελούν σημαντικό έργο. Μια μεγάλη πνευματική κίνηση είναι αυτή που αφορά τη νεότητα, με κατηχητικές ομάδες στις οποίες συμμετέχουν πάρα πολλά παιδιά από όλα τα νησιά, ιδιαίτερα στη Μύκονο, τη Σύρο και την Τήνο, καθώς επίσης κυκλοφορούμε και ένα νεανικό περιοδικό, τα «Θαλασσοπούλια», με εξαιρετική ύλη, που έχει αποσπάσει πολλούς επαίνους. Αξίζει να τονίσουμε επίσης τις αντιαιρετικές μας εκδόσεις, με τις οποίες κάθε φορά που χρειάζεται ενημερώνουμε τον κόσμο για διάφορα θέματα που ανακύπτουν σε επίπεδο αιρέσεων και κακοδοξιών.
Τι είδους προβλήματα αντιμετωπίζει η Μητρόπολη Σύρου;
Αυτή η περιφέρεια, αυτή η Μητρόπολη είναι μια Μητρόπολη πάρα πολύ δύσκολη. Λόγω της θαλάσσης δεν μπορείς να είσαι την αυτή ημέρα εκεί που θα ήθελες να είσαι, δηλαδή σε δύο, σε τρία ή σε τέσσερα νησιά.
Αίθουσα με ειδώλια στο Μουσείο Αντιγράφων Κυκλαδικής Τέχνης, στην Ερμούπολη.
Ο μητροπολίτης μιας στεριανής μητρόπολης, φερ' ειπείν, που το πρωί θα πάει στο άλφα χωριό, το απόγευμα θα πάει στο βήτα χωριό και αργότερα μπορεί να πάει και σε μια άλλη ενορία και το βράδυ να κοιμηθεί στο σπίτι του. Κάτι τέτοιο εδώ δεν είναι δυνατόν. Με τα μέσα που διαθέτουμε, ωστόσο, προσπαθούμε να είμαστε κοντά σε όλους τους ανθρώπους της μητρόπολής μας, να ακούμε τα προβλήματά τους, και να παρακολουθούμε το έργο και τη δράση των ενοριών.
Θα θέλατε να μας εκμυστηρευτείτε ένα όνειρό σας που θα θέλατε να δείτε να γίνεται πραγματικότητα;
Απρόσμενο το κατώφλι για το συριανό κάμπο!
Θα ήθελα στη Σύρο να υπάρξει αυτή την ώρα μια μονάδα ανάπτυξης να δώσει πνοή και δουλειά στους ανθρώπους που έχουν ανάγκη. Σας μιλώ ειλικρινά και σας λέω πως καθημερινά βασανίζω το μυαλό μου ψάχνοντας να βρω τι θα μπορούσε να κάνει η Εκκλησία, πώς να στηρίξει και να βοηθήσει αποτελεσματικά, πώς θα μπορούσε να δημιουργήσει κάτι βιώσιμο και να δώσει απασχόληση στους ανθρώπους. Κάθε μέρα θέλουμε να ανοίγουμε και μια από τις πόρτες που κλείνει η σύγχρονη οικονομική συγκυρία. Αυτό θα ήθελα να γίνει στη Σύρο και προσπαθώ να βρω μια λύση, ώστε να αναπτυχθεί μια δραστηριότητα και να δώσει την ευκαιρία σε κάποιους ανθρώπους, σε κάποιες οικογένειες, να ξεφύγουν από τη θλίψη και την απογοήτευση.
Μάρκος Βαμβακάρης
Ο «πατριάρχης» του ρεμπέτικου
Το χωριό Φοίνικας στη δυτική ακτογραμμή του νησιού. Ο Αζόλιμνος και η Βάρη είναι απο τις πιο δημοφιλείς παραλίες για ντόπιους και επισκέπτες.
Από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες που γέννησε η Σύρος, από τους ανθρώπους που άσκησαν τη μεγαλύτερη επιρροή στο χώρο τους αλλά και στις καρδιές μας, είναι πέραν πάσης αμφιβολίας ο μέγιστος Μάρκος Βαμβακάρης. Ο «πατριάρχης» της ελληνικής λαϊκής μουσικής, γέννημα-θρέμμα Ανωσυριανός, έχτισε πάνω στις τρεις χορδές του μπουζουκιού του εκατοντάδες μελωδίες και με τα στιχάκια του διηγήθηκε ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας. Αλλωστε, το γεγονός είναι αδιαμφισβήτητο: όποιος έχει δοκιμάσει να μάθει μπουζούκι, είτε τρίχορδο είτε τετράχορδο είτε ό,τι θέλετε, το πρώτο τραγούδι που παλεύει να βγάλει είναι η Φραγκοσυριανή, του Μάρκου Βαμβακάρη. Κι αυτό λέει πολλά για το ποιος είναι ο Μάρκος, έτσι δεν είναι;
Ο Βαμβακάρης λοιπόν γεννήθηκε το 1905 στην Ανω Σύρο, στη συνοικία Σκαλί. Η οικογένειά του ήταν καθολική, γι' αυτό και πολλοί στο μουσικό σινάφι της εποχής τον έλεγαν «ο φράγκος». Παλικαράκι δώδεκα ετών έφυγε για να πάει στον Πειραιά, και να δουλέψει σε ό,τι έβρισκε: εργάτης στο λιμάνι, φορτοεκφορτωτής, εφημεριδοπώλης και εκδορέας στα δημοτικά σφαγεία.
Εκεί είδε για πρώτη φορά μπουζούκι και μαγεύτηκε τόσο «ώστε έκανα όρκο να κόψω τα χέρια μου με την τσατήρα που κόβουμε τα κρέατα στο μαγαζί αν δε μάθω να παίζω μπουζούκι σε έξι μήνες». Δεν χρειάστηκε τόσο· ο νεαρός Μάρκος όχι μόνο έμαθε γρήγορα αλλά γρήγορα έφτιαξε και το πρώτο μουσικό σχήμα της εποχής, την διάσημη «Τετράς του Πειραιώς», με τους Γιώργο Μπάτη, Στράτο Παγιουμτζή και Ανέστη Δελιά. Οταν μετά από χρόνια επέστρεψε στη Σύρο, οι συντοπίτες του χάλασαν τον κόσμο, και γέμιζαν ασφυκτικά το μαγαζί όπου έπαιζε ο Μάρκος.Τότε ήταν που έγραψε και τη Φραγκοσυριανή, για τα μάτια μιας άγνωστης κοπέλας που είδε και τον μάγεψε.
Σήμερα, στην Ανω Σύρο λειτουργεί το Μουσείο Μάρκου Βαμβακάρη, ως φόρος τιμής στον μεγάλο συνθέτη. Δεν είναι το σπίτι όπου γεννήθηκε, όπως πολλοί πιστεύουν, καθώς η οικογένειά του δεν διέθετε δική της οικία. Πρόκειται για ένα αναπαλαιωμένο σπίτι στην Πιάτσα, όπου φυλάσσονται και εκτίθενται σπάνια αντικείμενα που ανήκαν στον Βαμβακάρη: χειρόγραφά του, με στίχους και σημειώσεις, η βέρα του, τα ρούχα του, τα γυαλιά του, ακόμη και το φυλαχτό που πάντα φορούσε επάνω του.
Ο Αζόλιμνος και η Βάρη είναι από τις πιο δημοφιλείς παραλίες για ντόπιους και επισκέπτες.
Υπάρχει ακόμη μια πλούσια συλλογή από φωτογραφίες από τη ζωή του, με την οικογένειά του και τα μαγαζιά όπου έπαιζε στην Αθήνα και τον Πειραιά, καθώς και βιβλία με την ιστορία της ρεμπέτικης και λαϊκής μουσικής. Εξω ακριβώς από το μουσείο βρίσκεται και η πλατεία Μάρκου Βαμβακάρη, με την προτομή του συνθέτη.
Εκθεση παραδοσιακών επαγγελμάτων
Δέος προκαλούν οι τεράστιες προπέλες του πλοίου, στην πλωτή δεξαμενή των ναυπηγείων.
Λίγο πιο πάνω από το μουσείο του Μάρκου, θα βρείτε την Εκθεση Παραδοσιακών Επαγγελμάτων. Ενας χώρος στο ισόγειο και τον πρώτο όροφο ενός παλιού ανωσυριανού σπιτιού, όπου εκτίθενται εργαλεία και μηχανήματα από επαγγέλματα που είτε έχουν πια εκλείψει είτε δεν χρησιμοποιούνται πια. Τα σύνεργα του παλιού κουρέα, τα καλάθια του γαλατά, τα εργαλεία του μαραγκού, του ράφτη, του αγρότη, του κτηνοτρόφου, του μελισσοκόμου, μέχρι και αργαλειός, όλα βρίσκουν τη θέση τους στη μικρή έκθεση. Στον πάνω όροφο του οικήματος φυλάσσεται μέρος του Ιστορικού Αρχείου του παλιού Δήμου Ανω Σύρου, καθώς και βιβλία σε κάποιες παλιές και σπάνιες εκδόσεις.
Info
Μουσείο Μάρκου Βαμβακάρη & Εκθεση Παραδοσιακών Επαγγελμάτων Ωρες λειτουργίας το καλοκαίρι: Δευτέρα με Σάββατο 10:30-14:30 και 19:00-23:00. Αν τα μουσεία δεν είναι ανοικτά ή τα επισκεφτείτε σε κάποια άλλη περίοδο, μπορείτε να επικοινωνήσετε με το τηλ. 22810 81423 (Οργανισμός Πολιτισμού Αθλητισμού Σύρου).
Το Νεώριο σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια, όπως φαίνεται από το κατάστρωμα επισκευαζόμενου πλοίου.
Χώροι πολιτισμού
Ταξίδι στο παρελθόν
Ολόκληρη η ιστορική πορεία της Σύρου ανά τους αιώνες "χτυπάει" στα μουσεία και τους χώρους πολιτισμού του νησιού. Από το αρχαιολογικό μέχρι και το ορθόδοξο κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου, αποτελούν must επισκέψεις για εκείνους που θέλουν να κοιτάξουν λίγο πιο πίσω στην ιστορία της Σύρας.
Αρχαιολογικό Μουσείο
Από τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους, έως και πέντε χιλιάδες χρόνια πριν· από εκεί ξεκινάει το ιστορικό ταξίδι στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σύρου. Από τα πιο παλιά μουσεία της Ελλάδας, μια και άνοιξε τις πύλες του το 1835, στεγάζεται σήμερα στο δημαρχιακό μέγαρο, στην πλατεία Μιαούλη.
Καΐκι προς επισκευή στον ταρσανά.
Θα μπείτε από την αριστερή πλευρά του δημαρχείου και θα δείτε εκθέματα από την πρώιμη εποχή του Χαλκού (3η χιλιετία π.Χ.), όχι μόνο από τη Σύρο αλλά και από άλλα νησιά του Αιγαίου, όπως την Αμοργό, την Ανδρο, την Αστυπάλαια, την Αίγινα, τον Πόρο, την Κέα, τη Γυάρο και άλλα. Σε μια ξεχωριστή αίθουσα του μουσείου θα δείτε την έκθεση του Χρήστου Τσούντα, «πατέρα» της προϊστορικής αρχαιολογίας, με εκτεταμένο αρχειακό υλικό και φωτογραφίες.
Βιομηχανικό Μουσείο - Κέντρο τεχνικού πολιτισμού
Ο Γιώργος ετοιμάζει τον τραχανά στο εργαστήριο του Πρέκα.
Η πλούσια βιομηχανική εμπειρία της Σύρου απεικονίζεται εξαιρετικά στο Βιομηχανικό Μουσείο της. Απέναντι από το Νοσοκομείο της Ερμούπολης, στον δρόμο που ακολουθούμε βγαίνοντας από την πόλη με κατεύθυνση προς Πισκοπιό και Κίνι, εγκαινιάστηκε το 2000 και στα εκθέματά του συμπεριλαμβάνονται δεκάδες μηχανές (συναρμολογημένες και δετές) από όλες, σχεδόν, τις δραστηριότητες που κάποτε ήκμασαν στο νησί και του χάρισαν πλούτο και φήμη. Κλωστοϋφαντουργία, ναυπηγική, ξυλουργική, μηχανουργία, λουκουμοποιία, βυρσοδεψία, υαλουργία, τυπογραφία, έως και αυτοκινητοβιομηχανία, εκπροσωπούνται στις αίθουσες του μουσείου μέσα από μηχανήματα και εργαλεία των δύο τελευταίων αιώνων. Το μουσείο στεγάζεται σε 3 κτίρια, το Χρωματουργείο Κατσιμαντή, το Βυρσοδεψείο Κορνηλάκη και το Σκαγιοποιείο Αναιρούσης, όπου παρουσιάζεται η διαδικασία παραγωγής σκαγιών από μολύβι.
Το Μουσείο Αντιγράφων Κυκλαδικής Τέχνης, στο Πνευματικό Κέντρου του Δήμου Σύρου, παρουσιάζει πιστά αντίγραφα των εκθεμάτων που υπάρχουν στο αντίστοιχο μουσείο κυκλαδικής τέχνης Γουλανδρή. Τέλος, στο Ορθόδοξο Κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου, θα δείτε δεκάδες ταφικά μνημεία αληθινά καλλιτεχνήματα, ναΐσκους, περίτεχνα αγάλματα, προτομές και επιτύμβιες πλάκες. Θα το βρείτε στην οδό Αγίου Γεωργίου, στο αριστερό σας χέρι όπως ανεβαίνετε για Ανω Σύρο.
Πλούσια ζάχαρη άχνη και σε λίγο έτοιμο το αφράτο λουκούμι.
Μικροί ξεναγοί
Αν βρεθείτε καλοκαίρι στη Σύρο, μετά το τέλος της σχολικής χρονιάς, και χρειάζεστε έναν ντόπιο ξεναγό για να σας εξηγήσει τι βλέπετε στην πλατεία Μιαούλη, στο θέατρο Απόλλων, στον ναό του Αγίου Νικολάου, στο Μουσείο Αντιγράφων Κυκλαδικής Τέχνης ή στο ίδιο το Δημαρχείο, μη το σκεφτείτε δεύτερη φορά! Απολαύστε τις ξεναγήσεις των εθελοντών μαθητών από τα σχολεία της Σύρου και δείτε κι εσείς το νησί μέσα από τα μάτια των παιδιών. Το πρόγραμμα των εθελοντών ξεναγών ξεκίνησε το 2003 και η συμμετοχή των νεαρών Συριανών ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Αφού παρακολουθήσουν τη σχετική εκπαίδευση, οι μαθητές -δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου- αναλαμβάνουν να σας μυήσουν στα μυστικά κάποιων από τα πιο σημαντικά αξιοθέατα της Ερμούπολης, με ευφράδεια και γνώσεις που εκπλήσσουν ακόμη και τον πιο έμπειρο ξεναγό! Αν ενδιαφέρεστε, καλέστε στο γραφείο επικοινωνίας του Δήμου Σύρου στο τηλέφωνο 22810 88232.
Η χαλβαδόπιτα, ένα ακόμα σήμα-κατατεθέν της Σύρου.
Info
Αρχαιολογικό Μουσείο: Ωρες λειτουργίας: Τρίτη-Κυριακή 08:30-15:00. Είσοδος ελεύθερη. Τηλ.: 22810 88487
Βιομηχανικό Μουσείο: Ωρες λειτουργίας: Δευτέρα-Τετάρτη 10:00-14:00, Πέμπτη-Κυριακή 10:00-14:00 & 18:00-21:00. Τηλ. 22810 81243 και 84762, www.ketepo.gr
Μουσείο Αντιγράφων Κυκλαδικής Τέχνης: Πνευματικό Κέντρο Δήμου Σύρου - Ερμούπολης, τηλ.: 22810 85300
Εκτός πόλης
Γαλησσά και Ντελαγκράτσια.
4. Τυρί Σαν Μιχάλη, ζυμαρικά, κρασί και ένα σωρό ακόμα συριανά προϊόντα. Ο Αγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, ο ναός των Καπουτσίνων.
Ο καλύτερος χάρτης της Σύρου δεν είναι ούτε χάρτινος ούτε ηλεκτρονικός ούτε το GPS. Ο καλύτερος χάρτης είναι οι στίχοι του Μάρκου Βαμβακάρη στη Φραγκοσυριανή, μια αληθινή «μουσική γεωγραφία» που με αφορμή μια όμορφη νησιώτισσα πιάνει το νήμα και μας σεργιανά σ' ολόκληρη τη Σύρα. Ακολουθώντας λοιπόν κι εμείς τα βήματα του Μάρκου ξεκινάμε τη περιήγηση εκτός Ερμούπολης και Ανω Σύρου. «Θα σε πάρω να γυρίσω Φοίνικα, Παρακοπή, Γαλησσά και Ντελαγκράτσια... στο Πατέλι, στο Νυχώρι, φίνα στην Αληθινή, και στο Πισκοπιό ρομάντζα, γλυκιά μου Φραγκοσυριανή»: από μικρά παιδιά ψιθυρίζουμε αυτά τα λόγια, χωρίς καλά καλά να ξέρουμε τι λένε. Είναι τα χωριά της νότιας και δυτικής Σύρου, με τον δικό τους, προσωπικό χαρακτήρα, που λίγο έχει να κάνει με το λιμάνι και την Ανω Σύρα.
Η Ντελαγκράτσια, ή Ποσειδωνία, πήρε το όνομά της από τη μικρή εκκλησία της Μαντόνα ντέλα Γκράτσια και μέχρι πριν από λίγο ήταν έδρα δήμου. Τα αρχοντικά της, όπως αυτό που στεγάζει το δημαρχείο ή η απομίμηση αγγλικού πύργου στην είσοδο του χωριού, εντυπωσιάζουν με τα έντονα χρώματά τους, όπως και στο Πισκοπιό ή Επισκοπείο.
«Ολοι οι άνθρωποι έχουν τα ίδια προβλήματα, ανεξαρτήτως δόγματος», λέει ο σεβασμιότατος Φραγκίσκος Παπαμανώλης, Καθολικός Επίσκοπος Σύρου
Στο Κίνι μπορείτε να επισκεφτείτε και τη Γυναικεία Μονή της Αγίας Βαρβάρας με τους αργαλειούς και την έκθεση υφαντών και στο λιμάνι του να δείτε το πρωτότυπο άγαλμα της γοργόνας. Λένε, μάλιστα, οι Συριανοί πως το Κίνι έχει και δικό του... καιρό! Μπορεί στην Ερμούπολη να έχει ξαστεριά και την ίδια στιγμή στο Κίνι να ανοίγουν οι ασκοί του ουρανού. Μυστήρια...
Στο βόρειο τμήμα του νησιού, το σκηνικό αλλάζει και πάλι: εδώ δεν υπάρχουν χωριά, μόνο κάποιοι διάσπαρτοι οικισμοί, με λίγα μόνο σπίτια και κάποιες (εξαιρετικές) ταβέρνες, όπως στο Σαν Μιχάλη. Τοπίο σκληρό, γεμάτο ένταση, προσφέρεται για περιηγήσεις στα μονοπάτια του, θαυμάζοντας εκπληκτική θέα στο πέλαγος, με την Τήνο και τη Μύκονο να δεσπόζουν στο θαλάσσιο φόντο.
Παραλίες
Ωρα για βουτιές
Τι κι αν δεν έχει τις παραλίες της Μήλου ή της Πάρου; Η Σύρος έχει τη δική της «άποψη» για το τι εστί καλοκαίρι και οι φίλοι της είναι πολλοί και φανατικοί.
Το μικρό χωριουδάκι της Αζόλιμνου, το κοντινότερο στην Ερμούπολη (μόλις 5 χλμ. νοτιότερα) είναι ένας αναπτυσσόμενος οικισμός που μην απορήσετε αν σε λίγα χρόνια έχει μετατραπεί σε κοσμοπολίτικο θέρετρο. Η παραλία του με τα αρμυρίκια έχει όλα τα... κομφόρ ενώ τα περιποιημένα ταβερνάκια φροντίζουν να καλύψουν τις ανάγκες μας σε... παραδοσιακούς μεζέδες!
Συνεχίζοντας νοτιότερα, στρίβουμε αριστερά σχεδόν σε κάθε σημείο του δρόμου που υπάρχει πινακίδα προς κάποια παραλία: οι Σαντορινιοί και η Φάμπρικα είναι μικρές αμμουδερές παραλίες που προσφέρουν ηρεμία, αν και όλο και περισσότεροι είναι αυτοί που ανακαλύπτουν αυτά τα μικρά μυστικά. Η παραλία της Βάρης, «κλεισμένη» από έναν κολπίσκο είναι ιδανική για οικογένειες με μικρά παιδιά, ενώ η γαλάζια σημαία που κυματίζει στην ακτή είναι εγγύηση για την καθαρότητα των νερών της. Λίγο παραπέρα βρίσκεται και το Αχλάδι, μια απάνεμη και γραφική ακτή, ιδανική για... ρομαντικούς.
Η τελευταία παραλία πριν στρίψουμε δεξιά για Ποσειδωνία είναι ο Μέγας Γιαλός, με όχι έναν αλλά αρκετούς μικρούς κολπίσκους, με γαλαζοπράσινα νερά, ενώ η παραλία είναι πλήρως οργανωμένη με ομπρέλες, ξαπλώστρες και δυνατότητες για θαλάσσια σπορ. Οι Αγκαθωπές και το Κόμητο είναι από τις πλέον δημοφιλείς επιλογές, το Κόμητο μάλιστα θεωρείται ως η αγαπημένη παραλία της νεολαίας. Ο Φοίνικας με τη γαλάζια σημαία του υπόσχεται στιγμές χαλάρωσης δίπλα στο κύμα, ενώ ο Γαλησσάς σφύζει κυριολεκτικά από κόσμο το καλοκαίρι, που σπεύδει να απολαύσει τα δροσερά νερά του, να χαρεί τον ίσκιο από τα αρμυρίκια του και να επιδοθεί σε... ανελέητες θαλάσσιες δραστηριότητες. Τέλος, το Κίνι, το Δελφίνι και η παραλία του Αμερικάνου κάνουν το ερώτημα «πού θα πάμε σήμερα για μπάνιο» πραγματική μαθηματική εξίσωση, στην οποία, πάντως, αποκλείεται να κάνουμε λάθος!
- Στο Κίνι λειτουργεί το «Μουσείο Αλιευτικών σκαφών, υδρόβιων οργανισμών και οστράκων» με ενυδρείο 20 μέτρα κάτω από τη στάθμη της θάλασσας, ψάρια και όστρακα της Μεσογείου καθώς και συλλογή από αλιευτικά εργαλεία και σκάφη. Ωρες λειτουργίας το καλοκαίρι: 10:30-14:30 και 17:00-20:00. Τηλ.: 22813 60900.
Νεώριο
Βιομηχανικός γίγαντας
Αν με το ένα χέρι της δείχνει τους λόφους με τις δυο εκκλησιές της, με το άλλο η Σύρος σου δείχνει τα ναυπηγεία της, αληθινός πνεύμονας ζωής και ανάπτυξης για τουλάχιστον 150 χρόνια. Είναι άλλωστε τόσο συνδεδεμένη η εικόνα, η παράδοση και η οικονομία της Σύρου με το Νεώριο που δεν μπορείς να μιλήσεις για το νησί χωρίς να πεις για τα περίφημα ναυπηγεία της. Στην αριστερή πλευρά του λιμανιού, το Νεώριο με τις πελώριες δεξαμενές, τους γερανούς και τα δεκάδες εργαστήριά του ήταν πάντοτε και εξακολουθεί να είναι μια αληθινή βιομηχανική κυψέλη, από την οποία ζουν εκατοντάδες οικογένειες.
Ιδρύθηκε το 1861, φυσικό επακόλουθο της ραγδαίας ανάπτυξης της συριανής ναυτιλίας: λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1853, είχε φτιαχτεί εδώ το πρώτο ατμόπλοιο στην Ελλάδα. Οταν η Ελληνική Ακτοπλοΐα, η πρώτη ναυτιλιακή εταιρεία της Ελλάδας, έφτιαξε λοιπόν το Νεώριο, η Σύρος κατοχυρώθηκε πια ως το σπουδαιότερο λιμάνι και πύλη του διαμετακομιστικού εμπορίου στη Μεσόγειο! Στα ναυπηγεία δημιουργήθηκε ατμοκίνητο σιδηρουργείο, με μηχανουργείο, λεβητοποιείο και χυτήριο. Τι φτιαχνόταν εδώ; Μικρές ατμομηχανές, αντλίες, λέβητες, μεταλλικές κατασκευές, πολλά βοηθητικά μηχανήματα αλλά και το πρώτο σιδερένιο ατμόπλοιο. Τα χρόνια εκείνα το Νεώριο ήταν ο κινητήριος άξονας της συριανής οικονομίας, απασχολώντας μεγάλο ποσοστό του εργατικού δυναμικού. «Πάρε ναυτάκι Συριανό» τραγουδούσε τότε κι ο Ζαμπέτας, δεν θα μπορούσε να είναι τυχαίο...
Οταν πολλές εταιρείες άρχισαν να εγκαταλείπουν την Ερμούπολη και να μεταφέρουν τις δραστηριότητές τους στον Πειραιά ή και το εξωτερικό, τα ναυπηγεία της Σύρου άρχισαν να περνούν σε μια φάση αν όχι παρακμής, πάντως μειωμένης δράσης. Κομβικό σημείο στην πορεία του Νεωρίου ήταν στα τέλη του '60 με αρχές του ΄70, όταν η ιδιοκτησία του πέρασε στα χέρια της οικογένειας Γουλανδρή.
Με πρωτόγνωρες, για την εποχή, επενδύσεις τριπλασιάστηκε ο χώρος των χερσαίων εγκαταστάσεων και δημιουργήθηκαν οι δύο μεγάλες πλωτές δεξαμενές, με χωρητικότητα έως και 130.000. Το 1979 περιήλθαν στον έλεγχο κρατικών τραπεζών, μέχρι που το 1992 έκλεισαν, κάτω από το βάρος ανυπέρβλητων οικονομικών δυσκολιών. Δύο χρόνια αργότερα άνοιξαν ξανά, και έκτοτε λειτουργούν υπό τη Neorion Shipyards.
Σήμερα τα ναυπηγεία απασχολούν περίπου 350-450 άτομα, όλων των ειδικοτήτων της ναυπηγικής δραστηριότητας: ηλεκτρολόγοι, μηχανικοί, ελασματουργοί, ηλεκτροσυγκολλητές, εφαρμοστές, αμμοβολιστές, υφαλοχρωματιστές, προπελάδες, φλογοχειριστές, χειριστές ανυψωτικών μηχανημάτων και πολλοί ακόμη. Αξίζει να επισκεφτείς το Νεώριο και να δεις όλη τη διαδικασία κατά την οποία μπαίνει ένα πλοίο στη δεξαμενή, πώς αυτή γεμίζει με νερό, πώς σηκώνεται το πλοίο αρκετά μέτρα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας, πώς ένας τεράστιος όγκος χιλιάδων τόνων «αιωρείται» κυριολεκτικά στον αέρα, πώς καθαρίζεται, και πώς μετά το πέρας των εργασιών μπαίνει ξανά στη θάλασσα. «Ερχονται πλοία εδώ για ένα σωρό διαφορετικές εργασίες: από μια λαμαρίνα που έχει τρυπήσει ή έχει σκουριάσει έως ένα ολόκληρο φουγάρο που χρειάζεται αλλαγή» μας λέει ο Γρηγόρης Μπήλιος, υπεύθυνος ασφαλείας του χώρου.
Χωρίς υπερβολή, πρόκειται για ένα αληθινό υπαίθριο βιομηχανικό μουσείο, που παρά τα προβλήματα που και σήμερα αντιμετωπίζει, εξακολουθεί να στηρίζει τη Σύρο και τους Συριανούς και να στηρίζεται από αυτούς, σε μια αμοιβαία σχέση εμπιστοσύνης.
Ο ταρσανάς της Σύρου
Δίπλα στον γίγαντα του Νεωρίου, στη σκιά του αλλά με τη δική του αυτόφωτη λάμψη, εξακολουθεί να λειτουργεί ο ταρσανάς της Σύρου. Σε πείσμα των καιρών που θέλουν τα παραδοσιακά καρνάγια ανά την Ελλάδα να «βουλιάζουν» στην απραξία, ο συριανός ταρσανάς φιλοξενεί ακόμα μικρά σκαριά που έρχονται εδώ για να κλείσουν τις «πληγές» του ξύλινου κορμιού τους. Παρότι κι εδώ δεν έχουν απομείνει πολλοί μάστορες καραβομαραγκοί, όλο και κάποιο καΐκι, κάποιο τρεχαντήρι θα έρθει για να λάβει την απαραίτητη φροντίδα. Η μυρωδιά από το δουλεμένο ξύλο, τα εργαλεία, τα ροκανίδια, οι σκαλωσιές, οι αλυσίδες χαρίζουν απλόχερα εικόνες από εποχές περασμένες μεν, ξεχασμένες όμως όχι. Στον ταρσανά της Σύρου λειτουργούν τρία μικρά ναυπηγεία, όπου πέρα από επισκευές γίνονται και ολοκληρωμένες κατασκευές.
«Πάρε λουκούμι, λουκούμι Συριανό...»
Ο Γιώργος Ζαμπέτας δεν θα είχε μάλλον καμιά αντίρρηση να παραφράσουμε κάπως τους στίχους του, κι αντί για «ναυτάκι» να βάλουμε τον αδιαφιλονίκητο βασιλιά των παραδοσιακών προϊόντων του νησιού: το λουκούμι. Το πιο γνωστό «έδεσμα» της Σύρου, αυτό που περισσότερο από κάθε άλλο έχει κάνει το όνομά του σχεδόν συνώνυμο με το νησί, είναι λοιπόν το λουκούμι, ένα γλύκισμα που η φήμη του έχει ξεπεράσει τα στενά όρια της Σύρου. Απλό στην κατασκευή του, το συριανό λουκούμι φτιάχτηκε για πρώτη φορά στο νησί γύρω στα 1822 με 1830, όταν και εγκαταστάθηκαν στο νησί πρόσφυγες από τη Χίο, τα Ψαρά και τα μικρασιατικά παράλια. Ανάμεσά τους ήταν και προικισμένοι τεχνίτες που έφεραν μαζί τους την τέχνη παρασκευής του λουκουμιού. Η πρώτη επίσημη σφραγίδα λουκουμοποιείου στη Σύρο εντοπίζεται στα 1837 και η συνταγή του από τότε έως σήμερα παραμένει σχεδόν η ίδια: άμυλο, ζάχαρη, νερό και βέβαια το άρωμα.
Λουκούμια φτιάχνονται φυσικά σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, κάτι όμως κάνει το αφράτο συριανό λουκούμι να ξεχωρίζει: «ταίριαξε το νερό, το κλίμα, οι τεχνίτες που έφεραν τη μαστοριά τους» λέει ο κ. Γιάννης Βαμβακούσης, που κοντά είκοσι χρόνια τώρα φτιάχνει τα λουκούμια Κορρέ, πασίγνωστα εντός και εκτός νησιού για την ποιότητά τους. Κι όσο για ποικιλίες, όρεξη να έχεις να διαλέγεις: τριαντάφυλλο, μαστίχα, βανίλια, περγαμόντο, ινδική καρύδα, φιστίκι, με ή χωρίς αμύγδαλο, και ό,τι ακόμα βάλει ο νους σου. Κι έπειτα; Ενα ποτήρι δροσερό νερό, και το λουκουμάκι σερβίρεται ως γλυκό ή ως συνοδευτικό του καφέ, για μια γαστριμαργική απόλαυση από τις λίγες...
Η «σφραγίδα» της Σύρου δεν ανήκει βέβαια κατ' αποκλειστικότητα στο λουκούμι. Η χαλβαδόπιτα διεκδικεί και κερδίζει το δικό της "υψηλό" μερίδιο στις παραδοσιακές συριανές γεύσεις αλλά και στα... πανέρια των καλαθατζήδων, που μόλις δέσει το πλοίο της γραμμής στο λιμάνι της Ερμούπολης, ανεβαίνουν τρέχοντας για να πουλήσουν την πραμάτεια τους στους ταξιδιώτες. Η χαλβαδόπιτα φτιάχτηκε για πρώτη φορά στη Σύρο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, και η επιτυχία της ήταν τέτοια που γρήγορα η ζήτηση ξεπέρασε τις προσδοκίες. Γλύκισμα με περισσότερες απαιτήσεις από το λουκούμι -και πιο... ακριβά υλικά- φτιάχνεται από συριανό θυμαρίσιο μέλι, αμύγδαλο, ζάχαρη, γλυκόζη, ασπράδι αβγού και βανίλια, ακολουθώντας την παλιά παραδοσιακή τεχνική, που απαιτεί χρόνο αλλά και ακρίβεια στην κατανομή των υλικών.
Το τυρί Σαν Μιχάλη, προϊόν προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης, είναι ένας ακόμη γευστικός «πρεσβευτής» της Σύρου. Ενα σκληρό, κίτρινο τυρί από αγελαδινό γάλα, με χρυσαφένιο χρώμα και συμπαγή μάζα, το Σαν Μιχάλη το απολαμβάνεις είτε ως επιτραπέζιο τυρί είτε θρυμματισμένο σαν παρμεζάνα είτε ακόμα και σε πίτες, με συνοδεία λευκού ή κόκκινου κρασιού.
Τέλος, μην παραλείψετε να δοκιμάσετε και τη λούζα, το γνωστό λουκάνικο που συναντάται και σε άλλα νησιά των Κυκλάδων, όπως την Τήνο, αλλά το παραδοσιακό, αυθεντικά συριανό, σκορδολουκάνικο
Δύο δόγματα, μια ζωή!
Τη διπλή θρησκευτική ταυτότητα της Σύρου τη μαντεύεις με το που φτάνει στο λιμάνι της Ερμούπολης. Οπως βλέπεις τους δυο λόφους, του Σαν Τζώρτζη και της Ανάστασης να στέκουν ο ένας αντίκρυ στον άλλο, με τις δυο εκκλησιές στην κορφή τους, καταλαβαίνεις πως εδώ έχεις να κάνεις με μια διπλή θρησκευτική πραγματικότητα, με δυο δόγματα που μαζί δημιουργούν μια διττή συγκυρία. Ορθόδοξοι και καθολικοί, καθολικοί και ορθόδοξοι ζουν σήμερα στη Σύρο όπως και πριν από εκατοντάδες χρόνια, με τις δικές τους συνήθειες ο καθένας, τα δικά του έθιμα, τις δικές του πεποιθήσεις. Φαινόμενο μοναδικό στην Ελλάδα: σε όλη τη χώρα ζουν περίπου 200.000 καθολικοί, μόνο όμως στη Σύρο η «κατανομή» των δύο δογμάτων στον πληθυσμό αγγίζει περίπου το 50% για το καθένα. Ο καθολικός επίσκοπος της Σύρου, Σεβασμιώτατος Φραγκίσκος Παπαμανώλης, μας μιλάει για τη συνύπαρξη αυτήν, καθώς και για την παράδοση του καθολικού δόγματος στις Κυκλάδες και εν προκειμένω στη Σύρο.
«Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει με βεβαιότητα στο ερώτημα πώς η Σύρος έμεινε σε ένα μεγάλο μέρος της καθολική. Ξέρουμε πως το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών έγινε το 1054, μεταξύ Ρώμης και Κωνσταντινούπολης· τότε όμως δεν υπήρχαν ούτε εφημερίδες ούτε δημοσιογράφοι ούτε ραδιόφωνο ούτε ταξίδια μακρινά μπορούσε να κάνει κανείς. Κατά μία εκδοχή, λοιπόν, και λόγω έλλειψης πληροφόρησης, το γεγονός παρέμενε και οι άνθρωποι εδώ συνέχιζαν τη ζωή τους όπως πάντα. Σύμφωνα με καταγεγραμμένες μαρτυρίες, ο κόσμος εδώ αντιλήφθηκε πως οι χριστιανοί ήταν χωρισμένοι πολύ αργότερα».
Ο χωρισμός, ωστόσο, των δύο Εκκλησιών δεν ήταν πάντοτε όπως είναι σήμερα. Σε άλλα χρόνια και άλλες εποχές οι εντάσεις και οι προστριβές ανάμεσα σε πιστούς των δύο δογμάτων οδηγούσε σε συγκρούσεις. «Η ζωή μας, ωστόσο, είναι μία, και είναι ίδια τόσο για τους καθολικούς όσο και για τους ορθόδοξους», λέει ο Σεβασμιώτατος. «Οι άνθρωποι υποπίπτουν στα ίδια λάθη, τα ίδια σφάλματα. Μπορούμε, ωστόσο, να συνυπάρχουμε μια χαρά, ιδιαίτερα στα κοινωνικά ζητήματα· το βλέπουμε, άλλωστε, πως όσο περισσότερο συνεργαζόμαστε, τόσο καλύτερο είναι το αποτέλεσμα και πάντα υπέρ του λαού». Και αυτό είναι αλήθεια, καθώς είναι σχεδόν ακατόρθωτο να διακρίνει κανείς σημεία έντασης στη Σύρο λόγω θεμάτων πίστης. Αλλωστε, από το 1965 οι Ελληνες καθολικοί έχουν πάρει ειδική άδεια από το Βατικανό ώστε να γιορτάζουν το Πάσχα μαζί με το ορθόδοξο εορτολόγιο, ερχόμενοι έτσι ακόμη πιο κοντά, σε μια από τις κορυφαίες εκδηλώσεις του χριστιανισμού.
Η Καθολική Επισκοπή Σύρου ιδρύθηκε το 1207 και σήμερα περιλαμβάνει τα νησιά Σύρο, Γυάρο, Κέα, Κύθνο, Σέριφο, Σίφνο, Μήλο και Κίμωλο. Ιδιαίτερης αξίας είναι το Ιστορικό Αρχείο της, που σήμερα, λόγω των εργασιών στον ναό του Σαν Τζώρτζη, φυλάσσεται πλέον στο κτίριο της Επισκοπής.
«Τα ράσα στην εκκλησία του λαού!»
Γέννημα-θρέμμα Ανωσυριανός, ο επίσκοπος Σύρου, Θήρας και αποστολικός τοποτηρητής Κρήτης Φραγκίσκος Παπαμανώλης τονίζει την προσπάθεια της επισκοπής να σταθεί στο πλευρό όλων των Συριανών, πολλές φορές με τη συνεργασία της ορθόδοξης μητρόπολης του Νησιού. «Θυμάμαι μια φορά, πριν από χρόνια, όταν γίνονταν κινητοποιήσεις υπέρ κάποιων εργαζομένων στη Σύρο. Κάποιοι δεν ήθελαν να υποστηρίξουμε τους εργάτες και μας έλεγαν "τα ράσα να είναι στην εκκλησιά". Σωστά, τους απαντούσα, εκεί είναι η θέση τους, στην εκκλησιά· όχι όμως στην εκκλησιά του ναού, αλλά στην εκκλησιά του λαού!»
Γιάννης Μαντάς
Φωτογραφίες: Eύη Φραγκολιά
